Η εκστρατεία της Μελίνας Μερκούρη για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στον τόπο τους, την Αθήνα...

Στη μνήμη της Μελίνας

Η Μελίνα Μερκούρη στη διάρκεια της ακάματης εκστρατείας της για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στον τόπο τους, την Αθήνα, είχε απευθύνει και αυτά τα λόγια στις Βρετανικές Αρχές: «…πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για μας. Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας…».
Αυτά σημαίνουν οι ελληνικοί θησαυροί που οι εργάτες του Λόρδου Έλγιν απέσπασαν βίαια από τον Παρθενώνα στα 1802, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό τουρκική κατοχή. Η ιστορία της τελικής τοποθέτησης αυτών των μαρμάρων στο Βρετανικό μουσείο είναι μεγάλη και οδυνηρή. Και μια σύντομη αναφορά, όμως, αρκεί για να δείξει πως έφτασαν μέχρι εκεί.

Ο Λόρδος Έλγιν ήταν ο πρώτος Βρετανός πρέσβης στην οθωμανική αυτοκρατορία. Και υπήρξε κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτός. Η Τουρκία είχε κηρύξει πόλεμο στη Γαλλία του Ναπολέοντα και η Μεγάλη Βρετανία, ως εκ τούτου, ήταν ένας χρήσιμος σύμμαχος. Η επιρροή του Έλγιν στην Υψηλή Πύλη ήταν αναμφισβήτητη. Έγινε, εξάλλου, αγαπητός και στις τουρκικές αρχές της Αθήνας προσφέροντάς τους, ακριβά δώρα.

Εκείνη την εποχή, ο Λόρδος Έλγιν σχεδίαζε τη διακόσμηση του αρχοντικού του στη Σκωτία. Πληροφορήθηκε ότι δεν υπήρχε τίποτα πιο όμορφο από τα γλυπτά του ελληνικού Παρθενώνα. Προσέλαβε μια ομάδα που θα έφτιαχνε αντίγραφα και εκμαγεία αυτών των γλυπτών για να ομορφύνει το σπίτι του. Αλλά μόλις βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, η όρεξή του έγινε ακόρεστη. Γιατί μόνο αντίγραφα και εκμαγεία; Γιατί όχι τα αυθεντικά γλυπτά; Πως άραγε να τα αποκτήσει κανείς;

Δεν υπήρχε καμία έγνοια για τα αισθήματα που θα δοκίμαζαν οι υπό τουρκική κυριαρχία Έλληνες με την αρπαγή των πιο πολύτιμων δημιουργημάτων τους. Ο Έλγιν είχε αρκετή επιρροή και υποσχέσεις για έμπρακτες αποδείξεις φιλίας που επέτρεψαν να αποκτήσει από τον Τούρκο βεζίρη μια άδεια, έστω περιορισμένη και υπό όρους. Να τι έλεγε το σχετικό φιρμάνι: «…κανείς να μην εμποδίσει τους καλλιτέχνες να περιηγηθούν, να εξετάσουν και να παρατηρήσουν τις παραστάσεις και τα οικοδομήματα που θα επιθυμούσαν να αντιγράψουν ή να κατασκευάσουν εκμαγεία από κιμωλία ή γύψο των διακοσμητικών γλυπτών και μορφών ή να ανασκάψουν όπου θα έκριναν αναγκαίο σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στις επιχώσεις ή να πάρουν, εφόσον το επιθυμούν, μερικά κομμάτια πέτρας με παλαιές επιγραφές και παραστάσεις. Κανείς να μην τους εναντιωθεί σε κάποια από αυτές τις ενέργειες…».

Το καίριο ερώτημα είναι αν μπορεί αυτό το έγγραφο να ερμηνευτεί ως άδεια χρησιμοποίησης τεράστιων πριονιών και άλλων εργαλείων για να ξεριζωθούν από το ναό (προκαλώντας μάλιστα βαρύτατη βλάβη στο μνημείο) τα μισά από τα γλυπτά του διαζώματος. Οι Έλληνες λένε όχι. Αρχαιολόγοι και ιστορικοί, ανάμεσά τους και Βρετανοί, λένε όχι. Η UNESCO λέει όχι, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου λένε όχι. Προς μεγάλη έκπληξη, ο ίδιος ο Λόρδος Έλγιν λέει όχι.

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από την αλληλογραφία του Έλγιν: «…δεν ήταν μέρος του αρχικού σχεδίου μου να πάρω μαζί μου οτιδήποτε άλλο παρά εκμαγεία…». Και σε μια άλλη επιστολή: «…η Τουρκική κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι τα άτομα που μας πούλησαν τα μάρμαρα είχαν οποιοδήποτε δικαίωμα διάθεσής τους…».
Σήμερα, όλο και περισσότεροι Βρετανοί πολίτες, με επικεφαλής τη Βρετανική Επιτροπή για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα, πιέζουν για την απόδοσή τους.
Στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης θα κρατηθεί κενός χώρος για τη μεγάλη μέρα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στο σπίτι τους.
Η Μελίνα έλεγε: «…ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ…».
Jules Dassin

* από το Το ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡ

Ηhttp://www.melinamercourifoundation.org.gr/