......................................................................... του λογοτεχνικού περιοδικού ΥΦΟΣ *

Η Φωτό Μου
Ξεφυλλίζοντας... με τον Πάνο Αϊβαλή



"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

ΥΦΟΣ

ΥΦΟΣ
.................................................................Η ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΥΦΟΣ πατήστε πάνω στο εικονίδιο

Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2018

Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (Πάτρα 1859-Αθήνα 1943)

Ηλίας Κεφάλας
ΤΡΙΚΑΛΑ, ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ 
(Πάτρα 1859-Αθήνα 1943)
Δυο λόγια σήμερα και πάλι δίκην μονοκοντυλιάς για τον εθνικό μας ποιητή Κωστῆ Παλαμᾶ. Και πάλι γίνεται λόγος για τον ἀκρογωνιαίο λίθο τῆς ποίησής μας με εκδόσεις ἀνθολογιών και ὑπομνήσεις τῆς προσωπικής του ζωής, εἰδικὰ τῆς ἐρωτικῆς, ὁπότε μιὰ δέσμη φωτὸς σὲ κάποια αἴτια τῶν ἐρωτικῶν του ὕμνων καὶ μάλιστα σὲ ἐκεῖνα τῶν ὕστερων χρόνων του δὲν εἶναι περιττή. 
Στὸ σημείωμά μας αὐτὸ θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὶς ἐπιστολὲς του πρὸς τὴ νεαρὰ Ραχήλ, μὲ τὶς ὁποῖες ἀποκαλύπτεται εὐρέως ὁ συναισθηματικός του κόσμος, ἀλλὰ καὶ τὰ σχόλιά του γιὰ πρόσωπα καὶ πράγματα τῆς ἐποχῆς. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὅλο τὸ ἔργο τοῦ Παλαμᾶ ἔχει ἐκδοθεῖ ἀπὸ τὸ «Ἵδρυμα Κ. Παλαμᾶ» σὲ 16 τόμους, περιλαμβάνοντας ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, μεταφράσεις και ἐπιστολογραφία. Οἱ ἐπιστολὲς του πρὸς τὴ Ραχήλ, τὶς ὁποῖες σχολιάζω μὲ τὸ σημείωμά μου αὐτὸ, περιλαμβάνονται καὶ στὸν τόμο «Γράμματα στὴ Ραχὴλ», ποὺ ἔχω ὑπόψη μου, καὶ εἶναι ἔκδοση τῆς «Ἑστίας» του 1985 μὲ ἐπιμέλεια τοῦ Γ. Κουρνούτου.
Ποιά, ὅμως, εἶναι ἡ περιβόητη Ραχήλ, γιὰ τὴν ὁποία ἀποθησαυρίστηκαν 255 φλογερὰ καὶ παθιασμένα γράμματα; Πρόκειται για τὴν Ἑλένη, κόρη τοῦ Γεωργίου Κορτζᾶ, ἐκχριστιανισθέντος Ἀλβανοῦ (νονός του ὁ Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης), ἡ ὁποία, γνωρίζοντας καλὰ τὴ γαλλικὴ λογοτεχνία, ἄρχισε νὰ ἐνδιαφέρεται καὶ γιὰ πρόσωπα καὶ πράγματα τῆς ἑλληνικῆς λογοτεχνικῆς ζωῆς. Ἡ τύχη της τὴν ἔφερε κοντὰ στὸν μεγάλο βάρδο τῆς ποίησής μας μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργηθεῖ μιὰ στενότατη φιλία. Ἡ φιλομάθεια καὶ ἡ νεανικότητα τῆς δεσποινίδας Κορτζᾶ συγκινοῦν τὸν Παλαμᾶ. Ἀναστατωμένος ἀπὸ τὴν παρουσία της ἐπιδιώκει συχνὲς συναντήσεις μαζί της σὲ τρίτο, κατ’ ἀρχάς, σπίτι καὶ στὸ δικό του «κελλί», ἀργότερα, μεταβάλλοντας σὲ ἐπίγειο παράδεισο τὸ μικρὸ καὶ ἀπομονωμένο γραφεῖο του. Ἡ φιλάσθενη κόρη, ὅμως, ἔπρεπε νὰ ἀπουσιάζει συχνὰ γιὰ τὴ φροντίδα τῆς ὑγείας της. Καὶ τότε ἄρχισε ἡ ἀτέρμονη ἀλληλογραφία. Ἡ Ἑλένη, ἐνῶ στὴν ἀρχὴ δὲν προσφωνεῖται καὶ εἶναι ἀπρόσωπη, γρήγορα γίνεται Ραχὴλ καὶ Chère Clarté, καὶ ἐνῶ, μυώντας την καὶ μυούμενος συγχρόνως, ὁ ποιητὴς προσπαθεῖ νὰ ἀναπτύξει τὰ λεπτὰ θέματα τῆς τέχνης καὶ τὰ ὑψηλὰ τῆς φιλοσοφίας, γρήγορα καταπίπτει σὲ πικρὰ μισόλογα, μὲ τὰ ὁποῖα προσπαθεῖ νὰ τιθασεύσει τὸν ἀταίριαστο ἔρωτά του.
Τὰ ἀλλεπάλληλα γράμματά του ἔχουν τὴ μορφὴ ἡμερολογίου καὶ μᾶς πληροφοροῦν γιὰ ἀναρίθμητες μικρολεπτομέρειες τῆς πνευματικῆς καὶ ἰδιωτικῆς του ζωῆς. Ἀλλὰ ὅποια σημασία καὶ ἄν εἶχε γιὰ τοὺς δυό τους ἡ ἰδιαιτερότητα καὶ ἡ ἐξέλιξη μιᾶς τέτοιας σχέσης, δὲν μποροῦσε νὰ κρυφτεῖ τὸ ἀταίριαστο τῆς ἡλικίας τους. Τὰ χρόνια 1925 καὶ 1926 εἶναι ἰδιαιτέρως βασανιστικὰ γι’ αὐτόν. Στὴν πενταετία ποὺ ἔκλεισε αὐτὴ ἡ πλατωνικὴ σχέση ὁ Παλαμᾶς προσπάθησε εἰς μάτην νὰ αὐτολογοκριθεῖ καὶ νὰ παραμείνει μέσα στὰ ὅρια τῆς εὐπρέπειας καὶ τῆς σοβαρότητας τῆς ἡλικίας του. Κάποτε ὅμως ξεσπάθωσε, δὲν ἄντεξε τοὺς αὐτοπεριορισμούς: «γιατὶ νὰ μὴ μπορῶ νὰ σοῦ τονίσω τὰ λόγια τῆς ἀγάπης ἀφτιασίδωτα, ζωηρά, καθαρά, τρελά…» γιὰ νὰ τοῦ ἀπαντήσει ἡ Ραχὴλ μὲ ἕνα «σώνει». Κι ὁ Παλαμᾶς ποιητικὰ: «νὰ μὴν τὸ ξανακούσω αὐτὸ τὸ σώνει / σκιάχτρο, κεντρί, κι ἀπὸ φωνὴ κι ἀπὸ σιωπή».
Ὅμως ἡ φθορὰ τοῦ Παλαμᾶ, ἡ πλήρη κατάρρευση τῆς ὑλικῆς καὶ πνευματικῆς φυσιογνωμίας του ἐπέρχεται μοιραίως. Σ’ ἕνα του γράμμα τοῦ 1935 σχεδὸν θρηνεῖ : «τὸ δεξί μου χέρι εἶναι παράλυτο…τὰ ἔχασα ὅλα…στὸ κεφάλι μου ὅλα χάθηκαν, ἐκτὸς ἀπὸ λίγες φωτεινὲς εἰκόνες, ποὺ δὲν ξέρω τὶ νὰ τὶς κάνω».

Η. Κ.
____________
(Στη φωτογραφία: Ὁ Κ. Παλαμᾶς, ἀπόσπασμα ἀπὸ εὐρύτερο πίνακα του Γ. Ροϊλού).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου