Η ίδρυση, εφέτος, στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ της Εδρας Α. Γ. Λεβέντη για τη μελέτη και διδασκαλία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, χάρη σε γενναιόδωρη χορηγία του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, θα ήταν ένα γεγονός αμέριστης ικανοποίησης, αν δεν το σκίαζε ένα θλιβερό ενδεχόμενο: η άμεση απειλή της κατάργησης στο ίδιο Πανεπιστήμιο, για οικονομικούς λόγους, των νεοελληνικών σπουδών. Αποτελεί ειρωνική σύμπτωση το ότι η απειλή αυτή, που εμφανίζεται σε ένα πανεπιστήμιο με μακρότατη φιλελληνική παράδοση, έγινε έντονα ορατή ακριβώς εφέτος, την επέτειο του εορτασμού των 800 χρόνων από την ίδρυσή του.
Το Κέιμπριτζ φαίνεται να είναι ο πρώτος χώρος της Μεγάλης Βρετανίας όπου αρχίζουν, σε παλαιούς χρόνους, οι νεοελληνικές σπουδές. Αλλά είναι και ο τόπος όπου τυπώνεται ένα από τα πρώτα νεοελληνικά κείμενα που μιλούν για τους Νεοέλληνες. Αναφέρομαι στο Εγχειρίδιον περί της καταστάσεως των σήμερον Ελλήνων του Χριστοφόρου Αγγέλου του Ελληνος, που εκδόθηκε σε νεοελληνική γλώσσα το 1619 από το τυπογραφείο της Αcademiae Cantabrigiensis, δηλαδή από το Cambridge University Ρress της εποχής. (Το βιβλίο ανατυπώθηκε πρόσφατα, το 2008, και μάλιστα, κατά πολύ ενδιαφέρουσα σύμπτωση, σε δύο διαφορετικές εκδόσεις, ωραία επιμελημένες από τους Γεώργιο Λαγανά και Κωνσταντίνο Γαρίτση- η δεύτερη μαζί με τα υπόλοιπα έργα του Αγγέλου.) Ο Χριστόφορος Αγγελος ήταν ο πρώτος έλληνας φοιτητής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ (φοίτησε κατά τα έτη 1608-1610), και ήταν σε αυτό, όπως όλα δείχνουν, και ο πρώτος διδάσκαλος της νεοελληνικής γλώσσας. Σημειώνω τις χρονολογίες: 1608-1609 από τη μια, 2009 από την άλλη. Σήμερα, με τη συμπλήρωση τεσσάρων αιώνων από την πρώτη εμφάνισή τους στο Κέιμπριτζ, οι νεοελληνικές σπουδές φαίνονται να τελειώνουν, στο Κέιμπριτζ της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πράγμα το οποίο φαίνεται να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πλέον φιλέλληνες στη Μεγάλη Βρετανία. Απομένει να αποδειχτεί αν υπάρχουν στην Ελλάδα.
Πάντως στο Κέιμπριτζ το 1609 υπήρχαν. Μας το λέει ο Χριστόφορος Αγγελος στο Εγχειρίδιόν του, όπου εμφανίζεται για πρώτη, απ΄ όσο γνωρίζω, φορά ο χαρακτηρισμός φιλέλληνες (με τη νεότερη έννοια του όρου) για τους ανθρώπους που τον δέχτηκαν στο Κέιμπριτζ (ο Αγγελος αφιερώνει το βιβλίο του στους «Εκλαμπροτάτους και Σοφωτάτους της Επιστήμης εραστές Φιλέλληνας της Υψηλοτάτης τε και Υπερβοήτου Ακαδημίας της Κανταβριγίας»). Αυτός ο φιλελληνισμός, που έβρισκε κατά καιρούς την ευκαιρία να εκδηλωθεί έκτοτε, ζωπυρώθηκε έντονα το 1918 με την πρωτοβουλία δύο αδελφών, των Μargaret και Αgnes Smith, που κληροδότησαν στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ ένα σεβαστό ποσό για την ίδρυση μιας διδακτικής θέσης για τα Νέα Ελληνικά. Τη θέση, που άρχισε να λειτουργεί το 1936, κατέλαβαν οι Romily Jenkins (1936-1946), Σταύρος Παπασταύρου (1947-1979) και David Ηolton (1981 ως σήμερα), αναδεικνύοντας το Κέιμπριτζ ως ένα από τα σημαντικότερα πεδία καλλιέργειας των νεοελληνικών σπουδών στον ευρωπαϊκό χώρο. Ιδιαίτερα παραγωγική υπήρξε η θητεία των δύο τελευταίων: υπό την επίβλεψή τους εκπονήθηκαν σπουδαίες διατριβές με θέματα νεοελληνικής φιλολογίας, οι συγγραφείς των οποίων είχαν λαμπρή σταδιοδρομία σε μεγάλα πανεπιστήμια τριών ηπείρων.
Τα οκτακόσια χρόνια του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ γιορτάστηκαν πριν από λίγες ημέρες και στην Ελλάδα από την Ακαδημία Αθηνών με μια εκδήλωση που ήταν περισσότερο εξορκισμός ενός απειλούμενου θανάτου. Διότι ο σκοπός του εορτασμού ήταν λιγότερο η απότιση φόρου τιμής στο περιώνυμο Πανεπιστήμιο και περισσότερο μια οικονομική έκκληση για αποτροπή της κατάργησης των νεοελληνικών του σπουδών. Γι΄ αυτό θα τελειώσω με μια νότα όχι νοσταλγίας αλλά ελπίδας, αναφέροντας έναν διάλογο μεταξύ του Καβάφη και του Ε. Μ. Forster, του σπουδαίου βρετανού συγγραφέα, επιφανούς τέκνου του Κέιμπριτζ. Σε ένα από τα κείμενά του για τον Αλεξανδρινό, ο Φόρστερ αφηγείται (το χωρίο μεταφράζει και παραθέτει σε ένα δοκίμιό του ο Σεφέρης): «Κάπως με χιούμορ, κάπως σοβαρά, έκαμε μια φορά ο Καβάφης την παραβολή ανάμεσα στους Ελληνες και στους Αγγλους. “Οι δύο λαοί έχουν πολλά κοινά γνωρίσματα”, υποστήριζε, “αλλά υπάρχει μια άτυχη διαφορά ανάμεσά μας, μια μικρή διαφορά. Εμείς οι Ελληνες χάσαμε το κεφάλαιό μας- και τα αποτελέσματα τα βλέπεις. Παρακάλα, αγαπητέ μου Φόρστερ, ω παρακάλα, να μη χάστε ποτέ το κεφάλαιό σας”».
Στην εορτή των ογδοντάχρονων του Φόρστερ, που διοργάνωσε το Κing΄s College του Κέιμπριτζ το 1959, ο Σεφέρης- πρεσβευτής τότε στο Λονδίνο - που παρευρέθηκε στην τελετή, του έκανε δώρο ένα τετράδραχμο του Δημητρίου του Σωτήρος συνοδεύοντάς το, μαζί με τις ευχές του, και με τη φράση: «Για να εικονογραφήσετε ένα ποίημα του φίλου σας Καβάφη». Αν κρίνω από τη διαγραφόμενη μοίρα των νεοελληνικών σπουδών στο Κέιμπριτζ, οι Αγγλοι φαίνεται, δυστυχώς, να έχουν χάσει το κεφάλαιό τους. Η καλλιέργεια της μελέτης των νέων ελληνικών φαίνεται να τελειώνει εκεί. Εκτός αν συμβεί κάποιο έξωθεν θαύμα, που θα αντικαταστήσει το εξανεμισμένο κεφάλαιο: κάποια εξ Ελλάδος γενναιόδωρη ενέργεια- μια ουσιώδης προσφορά τετράδραχμων ανάλογων με εκείνα του Δημητρίου του Σωτήρος, που θα έσωζε τις νεοελληνικές σπουδές της Κανταβριγίας. Ετσι ώστε να συνεχίσουν να εικονογραφούνται στο Κέιμπριτζ νεοελληνικά έργα.
Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
από την εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ Κυριακή 9 Αυγούστου 2009
Διαβάστε περισσότερα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου